T.C.

DANIŞTAY

VERGİ DAVA DAİRELERİ GENEL KURULU

o DEFTER VE BELGELERİNİ İBRAZ ETMEYEN YÜKÜMLÜYE RE'SEN VERGİ TAKDİRİ (Defter ve Belgelerin Başka Bir Dava Nedeniyle Mahkeme Elinde Bulunduğu İddiası)

o RE'SEN VERGİ TAKDİR EDİLEN YÜKÜMLÜ (Talebe Rağmen İbraz Etmediği Defter ve Belgelerin Başka Dava Nedeniyle Mahkemede Olduğu İddiası)

o MÜCBİR SEBEP İDDİASI (Re'sen Vergi Takdir Edilen Yükümlünün İbraz Etmediği Defter ve Belgelerin Başka Dava Nedeniyle Mahkemede Olduğu İddiası)

Özet : Defter ve belgelerinin tamamının bir başka dava nedeniyle adli yargı yerinde bulunduğunu belirten, ancak büyük bir bölümünün sözkonusu mahkemede olmadığı anlaşılan davacı adına uygulanan tarhiyata karşı açılan davanın reddinde hukuka aykırılık bulunmamıştır.

1989 takvim yılına ilişkin defter ve belgelerini, iki kez yazı ile istenmesine karşın incelemeye ibraz etmeyen davacı adına, re'sen gelir vergisi salınmış, kaçakçılık cezası kesilmiştir.

Tarhiyata karşı ... Vergi Mahkemesinde dava açan yükümlü; defter ve belgelerinin daha önce açılmış bir dava nedeniyle adli yargı yerine sunulduğu ve halen sözü edilen mahkemede bulunduğu, inceleme elemanına bu yüzden ibraz edilemediğini, bu durumun elemana bildirildiği, ikinci istem üzerine mahkemeden alınan yazının kendilerine ulaştırılamadığı, olayda re'sen takdir nedeni bulunmadığı ve takdir matrahının gerçeği yansıtmadığını ileri sürmüştür.

Davayı .... esasına kaydederek inceleyen ... Vergi Mahkemesi ... gününde; mahkemelerinde açılan ... sayılı dosyalarda davacıya ait defter ve belgelerin incelenmek üzere istendiği, gelir vergisinden gelir doğan bu dava nedeniyle de aynı defter ve belgelerin incelenmesi gerektiğini belirterek, yargılamayı ertelemiş, erteleme kararından 21 gün sonra davayı esastan inceleyerek sonuçlandıran aynı Mahkeme; 21.1.1993 gününde verdiği 1993/12 sayılı kararında; mahkemelerinin ... esas sayılı dosyasında ... gününde verilen ara kararının, ... gününde davacının eşi imzasına tebliğ edilmiş olmasına karşın defter ve belgelerin ibraz edilmediği ve karar gereğinin yerine getirilmeyiş nedeninin açıklanmadığı, davacının ihtilaflı yılda iki kez sevk irsaliyesi düzenlemeden mermer sattığı, 1990 yılı içinde anlaşmalı matbaaya bastırılmamış ve noterlikçe tasdik edilmemiş sevk irsaliyelerini kullanmak suretiyle mermer sattığının yol denetimleri sırasında düzenlenen tutanaklarla tespit edildiği, yapılan bu tespitler nedeniyle ihtilaflı yılda beyan ettiği gelirin doğruluğundan idarece kuşkuya düşülmesi üzerine defter ve belgelerin incelenmesine gerek görüldüğü, 13.6.1991 ve 14.11.1991 tarihinde tebliğ edilen yazılarla 1989 yılına ilişkin defter ve belgeleri incelenmek üzere istenmiş olmasına karşın ibraz edilmediği, defter ve belgelerin incelemeye ibraz edilmemesi resen takdir sebebi olduğundan, işyerinin bulunduğu yerde aynı işi yapan bir başka mükellefin beyan ettiği gelir done alınmak suretiyle dönem matrahının inceleme elemanı tarafından resen saptandığı, davacının, emsal olarak alınan mükellefin mermer ocağının kendi ocağından daha verimli olduğu ve kullandığı iş makinalarının yeni ve sayıca fazla olduğunun, mahallinde yapılacak keşifle veya defter ve belgelerinin emsal işletmeye ait defter ve belgelerle birlikte incelenmesi halinde anlaşılacağını iddia etmesi üzerine mahkemelerince istenmesine karşın defter ve belgelerin ibraz edilmediği, bu nedenle, sözü edilen iddianın geçerliğinin bulunmadığı sonucuna varıldığı, defter ve belgelerini incelemeye ibraz etmemesi ve yıl içinde sevk irsaliyesi düzenlemeden emtia satmış olmasının, vergi kaybına yol açtığı eylemde kısıtlı davrandığını gösterdiği, kesilen kaçakçılık cezasında bu nedenle yasaya aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle davayı reddetmiştir.

Mahkeme kararını temyiz eden yükümlü, temyiz dilekçesine; Vergi Mahkemesinin ... sayılı dosyalarına verdiği ve 1989 takvim yılına ilişkin defter ve belgelerinin .... Asliye Hukuk Hakimliğinin ... sayılı dosyası içinde bulunduğunu belirten ... günlü dilekçesini, ... Asliye Hukuk Hakimliğinin ... sayılı dosyasına verdiği ve ... Vergi ahkemesince incelenmek istenen söz konusu defter ve belgelerin anılan dosyaya sunulmak üzere kendisine verilmesini istediği ve mahkemede ... gününde kayıt gören dilekçesini de ekleyerek, kararın bozulmasını istemiştir.

Bu istemi inceleyen Danıştay Dördüncü Dairesi, 30.6.1994 günlü ve 1994/4051 sayılı kararıyla; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 139 uncu maddesindeki düzenlemeye uyulmadan, doğrudan yazı yazılarak incelenmek üzere istenen defter ve belgelerin ibraz edilmemesinin resen takdir sebebi sayılamayacağı, defter ve belgeler belli bir nedene bağlı olarak isteneceğinden öncelikle istenme sebebiyle ilgili yasal gereklerin yerine getirilmesinin zorunlu olduğu, inceleme elemanının öncelikle işyerine gitmesi ve incelemeye başlama ile ilgili diğer gerekleri yerine getirmesi gerekirken, bu gerekleri yerine getirmediği, Vergi Usul Kanununun 139 uncu maddesinin son fıkrasında yer alan, incelemenin dairede yapılması halinde istenilen defter ve vesikaları belli zamanda mazeretsiz olarak getirmeyenlerin bunları ibraz etmemiş sayılacakları yolundaki hükmünün, bütün bu açıklamalar çerçevesinde olayda resen takdir nedeninin bulunmadığını ortaya koyduğu, bu durumda, takdirin dayanaksız olması nedeniyle tarhiyata karşı açılan davayı reddeden mahkeme kararında hukuka uygunluk bulunmadığı gerekçesiyle kararı bozmuştur.

Bozma kararından sonra vergi mahkemesi tarafından 30.11.1994 günlü ara kararıyla hem davacıdan hem de ... Asliye Hukuk Mahkemesinden yükümlünün 1989 yılına ilişkin, defter ve belgeleri istenmiştir. Sözü geçen mahkeme; dosyanın Yargıtay'dan dönmesi üzerine defter ve belgeleri, 10.10.1995 günlü yazısına ekleyerek ... Vergi Mahkemesine göndermiştir.

Yazı ekindeki defter ve belgeleri ;25.10.1995 gününde tutanağa bağlayan ve bozma kararına uymayan ... Vergi Mahkemesi, 1995/272 sayılı kararıyla; ilk kararında yer alan hukuksal nedenlere ek olarak; olayda, yükümlünün defter ve belgelerinin işyerinde incelenmesi yolunda bir isteminin bulunmadığı, bu nedenle 213 sayılı Yasanın 139 uncu maddesine uyulmadığından söz edilemeyeceği, vergi inceleme elemanının yazılı istemine cevap vermeyen ve haklı mazeret göstererek defter ve belgelerini ibraz için süre istemeyen davacının, ihtilaflı dönem vergi matrahını anılan Yasanın 30 uncu maddesinin ikinci fıkrasının (3) işaretli bendi uyarınca resen takdir edilmesinde yasal uyarsızlık bulunmadığı, nitekim defter ve belgelerin mücbir sebeple vergi incelemesine ibraz edilemediğine dair davacı iddiasının doğruluk derecesinin araştırılması amacıyla Asliye Hukuk Mahkemesinden istenen davacıya ait defter ve belgelerin mahkemelerince incelenmesinden, mal satış faturaları ve irsaliyelerin tamamı ile gider faturalarından büyük bir bölümünün mahkemeye verilen defter ve belgeler arasında bulunmadığı, senebaşı mevcutlarıyla ilgili envanter kayıtlarının yapılmadığının tespit edildiği, irsaliyesiz mal sevk ettiği yoklama ile tespit olunan, defter ve belgelerinin tamamının bir başka dava nedeniyle adli yargı yerinde bulunduğu yolunda yanıltıcı bilgi veren davacı adına emsali işletme gözönüne alınarak resen takdir edilen matrah üzerinden yapılan cezalı tarhiyatta yasaya aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle ilk kararında direnmiştir.

Direnme kararı yükümlü tarafından temyiz edilmiş ve defter ve belgelerin işyerinde incelenmesi gerektiği, sözkonusu belgelerin adli yargı yerinde olması nedeniyle incelemeye ibraz edilemediği, bu durumun inceleme elemanına bildirilmesine rağmen dikkate alınmaksızın yapılan vergilendirmede hukuka uygunluk bulunmadığı ileri sürülerek bozulması istenmiştir.

Dayandığı hukuksal nedenler ve gerekçesi Kararın özet bölümünde yazılı ... Vergi Mahkemesinin 1995/272 sayılı Kararı, aynı gerekçe ve nedenlerle Kurulumuzca da uygun bulunmuş ve temyiz dilekçesinde ileri sürülen iddialar Kararın bozulmasını gerektirecek durumda görülmemiştir.

Bu nedenlerle temyiz isteminin reddine, karar verildi.

X - KARŞI OY

213 sayılı Vergi Usul Kanununun 139 uncu maddesinde vergi incelemelerinin esas itibarıyla incelemeye tabi olanın işyerinde yapılacağı, işyerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri durumlarda incelemenin dairede yapılabileceği, bu takdirde incelemeye tabi olanın lüzumlu defter ve vesikalarını daireye getirmesinin kendisinden yazılı olarak isteneceği hükme bağlanmış olduğundan, bu hüküm gereğine uyulmadan doğrudan yazı yazılarak incelenmek üzere defter ve belgelerin ibraz edilmediği gerekçesi ile resen takdire gidilmesi usul ve kanuna uygun değildir.

Kaldı ki dosya içeriğinden, davacının defter ve belgelerinin başka bir uyuşmazlık nedeni ile .... Asliye Hukuk Hakimliğinin 1990/91 sayılı dosyasında bulunduğunu inceleme elemanına bildirdiği, inceleme elemanınca buna rağmen yerinde hiçbir araştırma ve inceleme yapılmadan mahkemeden bu defter ve belgeler istenilmeden, emsal olduğu kabul edilerek diğer bir işletmenin durumuna göre matrah takdir edildiği anlaşılmakta olup, Vergi Mahkemesinin istemi üzerine ancak, ... Asliye Hukuk Mahkemesinin 10.10.1995 günlü yazısına ekli olarak mahkemeye gönderilen defter ve belgelerin, davacının elinde olmayan nedenlerle ibraz edilemediği açık olduğundan bu yönden de yapılan takdir dayanaksız ve hukuka aykırıdır.

Bu nedenlerle mahkeme kararının bozulması gerektiği oyu ile karara karşıyız.

XX - KARŞI OY

Vergi yargı mercileri, idarenin yerine geçerek ihtilafın nedenini, başka bir ifade ile olaydaki resen takdir nedenini değiştirmeleri mümkün değildir.

Olayda resen takdir nedeni Vergi Usul Kanununun 30 uncu maddesinin 3 numaralı bendi hükmü uyarınca, defter ve belgelerin incelemeye ibraz edilmemesine dayandırıldığı halde, Danıştay bozma kararı üzerine verilen ve temyize konu olan mahkeme kararında resen takdir nedeni aynı maddenin 4 numaralı bendine dayandırıldığı anlaşıldığından, mahkeme kararının bu yönden bozulması gerekeceği oyu ile karara karşıyım.